25 października 2017 r. w Warszawie wzięłam udział w debacie pt. ” „Sprawiedliwa transformacja górnictwa – czy jest możliwa?” poświęconej ocenie projektu „Programu dla sektora górnictwa kamiennego w Polsce” obejmującego okres do 2030 roku. Podczas spotkania odniesiono się do założeń „Programu…”, mając na względzie między innymi dostępność zasobów węgla kamiennego oraz rosnące koszty jego wydobycia. Eksperci ocenili, jakie mogą być efekty wdrożenia „Programu…” w proponowanym kształcie oraz skutki zaniechania działań zapewniających długoterminowy, zrównoważony rozwój regionów węglowych. W toku debaty starano się odpowiedzieć na fundamentalne pytanie, w jaki sposób stopniowo odchodzić od węgla w Polsce, aby zabezpieczyć potrzeby wszystkich zainteresowanych grup społecznych, a także w pełni wykorzystać ich potencjał. Podjęto także próbę przeanalizowania możliwości przeprowadzenia transformacji niskoemisyjnej, która byłaby sprawiedliwa społecznie i korzystna z ekonomicznego punktu widzenia. W toku debaty zabrali głos zaproszeni eksperci z renomowanego think-tanku E3G, zajmującego się polityką energetyczną i klimatyczną przedstawiając niemieckie doświadczenia nt. sprawiedliwej transformacji.
Spotkanie prowadził i moderował dyskusję – dr hab. Zbigniew Karaczun, prof. SGGW, ekspert Koalicji Klimatycznej.
Referat „Sprawiedliwa transformacja – niemiecki model odchodzenia od węgla w sposób rozważny i korzystny dla społeczeństwa”wygłosił Julian Schwartzkopff z E3G. Oceny Programu dla sektora górnictwa kamiennego w Polsce w kontekście dostępnych zasobów surowca i rosnących kosztów wydobycia dokonał dr Michał Wilczyński, były główny geolog kraju, niezależny ekspert do spraw energetyki i gospodarki paliwowej, zaś Bartłomiej Derski, prawnik, ekonomista i dziennikarz specjalizujący się w branży energetycznej wygłosił referat „Sprawiedliwa transformacja w Polsce – jak odejść od węgla ograniczając do minimum koszty społeczne i ekonomiczne”.
Oto główne tezy RAPORT-u „Górnictwo: węglowa przyszłość czy sprawiedliwa transformacja” zaprezentowanego na konferencji:
Od wielu lat górnictwo węgla kamiennego w Polsce jest w dramatycznej sytuacji ekonomicznej. Biorąc pod uwagę realia gospodarcze i społeczne, jeśli w najbliższym czasie nie zostanie opracowana odpowiednia strategia transformacji tego sektora, to jego sytuacja będzie permanentnie się pogarszać.
Niestety przygotowany przez Ministerstwo Energii projekt Programu dla sektora górnictwa węgla kamiennego w Polsce[1] obejmujący okres do 2030 r. pozostawia wiele do życzenia. Można odnieść wrażenie, że jego autorzy otrzymali zadanie: jak uratować górnictwo węgla kamiennego bez względu na wszystko, w tym otoczenie międzynarodowe, problemy geologiczno–złożowe i brak wystarczających środków na konieczne, lecz kapitałochłonne i długotrwałe inwestycje.
Niepokojące są również liczne wewnętrzne sprzeczności w przedstawionych tezach dokumentu. Należy zaznaczyć, że wspomniany projekt Programu ma stanowić załącznik do Polityki energetycznej 2030, która według zapewnień rządu powinna zostać ogłoszona pod koniec br. Jest to zatem dokument strategiczny nie tylko dla jednego sektora, ale wręcz całej gospodarki. Jakie wnioski nasuwają się po analizie tego Programu?
Na 95 stronach dokumentu przeważa bardzo wyczerpujący opis stanu sektora górnictwa węgla kamiennego, trafnie ujmujący przyczyny obecnej dramatycznej sytuacji ekonomicznej tej gałęzi gospodarki. Natomiast w oczy rzuca się niedostateczna liczba działań na najbliższe 13 lat. Perspektywa do 2030 roku jest stanowczo zbyt krótka, by dokonać tak głębokiej przebudowy infrastruktury powierzchniowej i dołowej kopalni. Bez hierarchizacji i konsekwentnej realizacji zadań inwestycyjnych wydobycie będzie spadać. Nie powiedzie się zamiar zbudowania nowej kopalni do 2030 roku, zatem w ostatnich latach trzeciej dekady XXI wieku spadki wydobycia będą znaczące. Zasadniczym powodem jest fakt, że okres kilkunastu lat jest zbyt krótki. Niezależnie od koniecznych wydatków osłony socjalnej i kontynuowania fizycznej likwidacji kopalni, już przekazanych do SRK SA, szacowanych na 80 mld.
By w pełni zrozumieć wyzwania stojące przed sektorem górniczym i całym Śląskiem oraz zachodnią Małopolską, wystarczy uświadomić sobie, że niemal od kilku stuleci niekwestionowanym fundamentem gospodarczym i spoiwem społecznym tej części Polski jest węgiel. Dlatego też w drugiej części opracowania zostały przedstawione możliwości przeprowadzenia transformacji niskoemisyjnej, która byłaby sprawiedliwa społecznie i korzystna z ekonomicznego punktu widzenia. Polska nie ma szans na ominięcie gospodarczych i społecznych megatrendów takich, jak: przywiązywanie przez Polaków coraz większej wagi do ochrony środowiska; dynamiczny postęp technologiczny, obejmujący m.in. rozwój OZE, zwiększenie wysiłków krajów OECD, w tym Polski, w zakresie poprawy efektywności energetycznej. Ich rezultatem będzie dalszy spadek zapotrzebowania na węgiel, a co za tym idzie potrzeba ograniczania produkcji. Dlatego też transformacja polskiego górnictwa węgla kamiennego jest niezwykle potrzebna. Przy czym zmiany te muszą być przeprowadzone z ogromną rozwagą, empatią społeczną oraz powinny uwzględniać pełen bilans kosztów i korzyści. Jednak przede wszystkim muszą zostać zrealizowane w porozumieniu ze stroną społeczną.
Całość materiałów prezentowanych na konferencji poniżej:
gornictwo-weglowa-przyszlosc-czy-sprawiedliwa-transformacja-25-10-2017
b-derski_sprawiedliwa-transformacja
W dyskusji, która toczyła się po wystąpieniach prelegentów starano się odpowiedzieć na pytania:
– czy proponowane cele Programu dla sektora górnictwa kamiennego w Polsce są realne?
– jak powinien wyglądać Program w kontekście koniecznej transformacji niskoemisyjnej?
– czego uczą nas przykłady transformacji z innych krajów oraz wcześniejsze doświadczenia
polskie, jakie doświadczenia możemy wykorzystać, a jakich błędów powinniśmy uniknąć?
Dziękuję Organizatorom za zaproszenie.