Powstaniu NIW – tak jak innych instytucji dzielących z namaszczenia rządu PiS publiczne pieniądze – od początku towarzyszyły obawy, że będzie faworyzował organizacje bliskie Prawu i Sprawiedliwości. Obawy wkrótce zaczęły się potwierdzać. Pieniądze dostawali swoi. Organizacje – nawet zasłużone, ale odległe ideologicznie – mogły o takim wsparciu finansowym tylko pomarzyć. Przykłady? Jak niedawno policzyło OKO.press, NIW od początku funkcjonowania przekazał łącznie 3,34 mln zł organizacjom kierowanym przez Tymoteusza Zycha, wiceszefa Ordo Iuris, który jednocześnie zasiada we władzach NIW. Tygodnik „Polityka” zauważył, że w ostatnim konkursie 28 mln zł rozdzielono pomiędzy 59 organizacji, w większości założonych przez działaczy PiS i wspierających politykę tej partii.

Jak się okazuje, NIW wsparł też organizacje z warszawskiej Pragi. Centrum Rozwoju Przedsiębiorczości, którego szukam na Targowej 63, to tylko jedno z nich.

Dotacje z Narodowego Instytutu Wolności. Warsztat z Jakubiakiem i puste mieszkania

Na Targowej domofon jednak głuchy. Pytam więc wśród sąsiadów, czy ktokolwiek słyszał o CRP. Nikt nic nie wie.

Po Targowej jadę na ul. Terespolską 4, naprzeciwko praskiego sądu. To adres Instytutu Promocji Gospodarki (IPG). Z NIW dostał w zeszłym roku 287,5 tys. zł. Do tego 774,8 tys. zł dotacji z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z końca 2019 roku – na opracowanie założeń i metodologii „Modelu polskiej dyplomacji gospodarczej”. Adres IPG okazuje się mieszkaniem prywatnym. Wracam tu kilkakrotnie, ale lokatorów nigdy nie udaje mi się zastać.

Kolega od Kamińskiego?

Jako prezes IPG figuruje Bartosz Niebrzydowski. To jednocześnie prezes Fundacji Giełdy Papierów Wartościowych. W internecie znajduję informację, że Niebrzydowski jest asystentem ministra Mariusza Kamińskiego, choć on sam zapewnia, że to nieporozumienie. Asystentem jest jego kolega, Michał Prószyński, któremu pomagał w ostatniej kampanii do Sejmu. Ktoś wtedy zobaczył Niebrzydowskiego w biurze PiS na Koszykowej – i stąd pomyłka. Mówi też, że nie jest już prezesem IPG. Ale to on składał wnioski o dofinansowanie z resortu nauki oraz NIW.

Co ciekawe, stowarzyszenie zostało zarejestrowane 10 kwietnia 2019 r. Zaledwie 2,5 miesiąca, zanim kończył się termin konkursu, w którym Ministerstwo Nauki dzieliło pieniądze. – Chyba rzutem na taśmę się udało? – pytam. – Tak. Mieliśmy nawet telefon w tej sprawie z komisji konkursowej. Jej członkom bardzo się spodobał wniosek, to był bardzo fajny projekt o dyplomacji ekonomicznej z licznym gronem ekspertów, ale ktoś zwrócił uwagę, że to bardzo młoda organizacja, ktoś inny, że nie ma strony internetowej itd. Telefonowali do nas urzędnicy w tych sprawach, ale w końcu wziął górę pogląd, że młoda organizacja nie może się rozwijać, jeśli ktoś nie da jej szansy. Szczerze mówiąc nie sądziliśmy, że dostaniemy ten grant, ale się udało. I prace trwają.

Stadion Narodowy i konsultacje, których nie było

Ostatni przystanek to al. Księcia Józefa Poniatowskiego 1, czyli Stadion Narodowy w Warszawie. To adres Centrum Analiz Legislacyjnych i Gospodarczych (CALG), stowarzyszenia, które od 2019 roku dostało lub wkrótce dostanie z NIW dotacje o łącznej wysokości 1 331 800 zł. CALG zorganizowało konferencję on-line na temat współpracy organizacji pozarządowych z samorządami, publikuje krótkie artykuły na tematy prawne i dofinansowuje publikacje. Według strony internetowej udziela też porad prawnych.

Próbuję się umówić, by taką poradę dostać. Zaczynam od maila, którego 11 sierpnia wysyłam jako osoba prywatna. Odpowiedzi brak. Dzwonię więc na podany numer telefonu. Też nic. Słyszę komunikat: „Przepraszamy, nie ma takiego numeru”. Idę więc na stadion w godzinach, w których – jak wynika ze strony internetowej – odbywają się konsultacje. Też nikogo nie ma. W działającej na stadionie firmie coworkingowej słyszę, że CALG to jeden z podnajemców, ale zastanie kogoś w Centrum graniczy z cudem. – Chyba przez rok nikogo tu nie było. Odbieramy im tylko pocztę – mówi osoba z recepcji.

Dotacje z Narodowego Instytutu Wolności. Grupa znajomych i strumień pieniędzy

Gdy później koresponduję z CALG już jako dziennikarz, otrzymuję wyjaśnienia, że ze względu na wakacje i brak wolontariuszy porady są zawieszone, ale i tak organizowano je tylko on-line. Odpisuje Milena Wijas. Jej nazwisko łączy wszystkie trzy stowarzyszenia, które odwiedziłem na Pradze. Będąc prezeską CALG, w rejestrach figuruje też jako członkini komisji rewizyjnych w CPG i IPG. Milena Wijas to siostra Sebastiana Wijasa, dzielnicowego radnego PiS z Pragi-Północ, który do początku 2021 r. zasiadał w Radzie Programowej NIW, a także był na liście ekspertów oceniających wnioski spływające do tej instytucji.

W czasie, kiedy Sebastian Wijas był związany z NIW, trzy stowarzyszenia, w których działalność zaangażowana jest jego siostra, otrzymały lub mają otrzymać z NIW łącznie 1 660 200 zł.

Dobrym znajomym Sebastiana Wijasa – podobnie jak jego siostry – jest również Niebrzydowski, który kategorycznie zaprzecza jednak, jakoby znajomość miała zadecydować o dotacji z NIW. – Sukces zawdzięczam ciężkiej pracy, swojemu doświadczeniu w kwestii grantów i działalności organizacji pozarządowych. Wbrew pana insynuacjom w tym kraju można jeszcze dostać dotację bez powoływania się na znajomości – przekonuje.

„No bo co w tym jest złego?”

O Sebastianie Wijasie jako członku Rady Programowej NIW w marcu 2021 r. wspominał też w swoim materiale TVN24. Stało się przy okazji informacji o tym, że NIW przekazał 650 tys. zł Stowarzyszeniu Trójmorze, którego Wijas jest wiceprezesem. W rozmowie ze mną radny sam nawiązuje do tamtego materiału. I przyznaje, że to, co tam pokazano, to „w sumie prawda”. – No bo co w tym jest złego? Ja nie oceniałem swoich wniosków, nie ma takiej możliwości. To byłoby duże nadużycie i oczywisty konflikt interesów. Procedura oceny wniosków całkowicie to uniemożliwia – mówi.

Stowarzyszenie „Trójmorze” Wijasa było wówczas tylko jednym z przykładów dotacji rozdzielanych między organizacje bliskie PiS-owi ideologicznie. Inny to 700 tys. zł dotacji z NIW dla stowarzyszenia siostry Szymona Szynkowskiego vel Sęka, czyli wiceministra spraw zagranicznych, wcześniej posła i radnego PiS. Łącznie, w oparciu o niejasne kryteria, NIW rozdzielił w 2020 roku 140 mln zł. W tym roku 460 tys. zł dotacji z NIW dostała jeszcze Fundacja „Trójmorze” – nie mylić ze stowarzyszeniem – której Wijas jest prezesem.

„Gdyby mnie spytali, to bym im powiedział…”

Milena Wijas odpowiada mi, że przygotowywanych wniosków o dotacje z NIW z bratem nie konsultowała (twierdzi też, że nie przygotowywała wniosków dla IPG i CPG). Wijas zaprzecza, by jako członek rady i ekspert NIW działał na rzecz przyznania dotacji dla organizacji, z którymi związana jest jego siostra. – Nie ma najmniejszej możliwości, żeby członek Rady NIW-u w jakikolwiek sposób, czy to formalny, czy nieformalny, wpływał na przyznanie jakiejkolwiek dotacji. Jako ekspert nigdy nie dostałem do analizy wniosku Mileny, ale nawet gdy się zdarzało, że trafiał do mnie wniosek jakiejś organizacji pozarządowej, w którą zaangażowany był mój choćby i daleki znajomy, natychmiast się wyłączałem – odpowiedział. A zainteresowania mediów sprawą nie rozumie.

Także biuro prasowe NIW zaprzecza, jakoby Sebastian Wijas brał udział w ocenie wniosków CALG, IPG lub CRP. Zaznacza, że „każdy ekspert zewnętrzny, z którym NIW zawiera umowę, składa oświadczenie o bezstronności, na podstawie którego zobowiązuje się poinformować NIW o wystąpieniu lub ryzyku wystąpienia szeroko rozumianego konfliktu interesów”. Uchyla się jednak od odpowiedzi na pytanie, czy fakt, że Wijas – jako członek Rady Programowej – uczestniczył w ustalaniu zasad podziału funduszy, gdy starała się o nie jego siostra, nie stwarza ryzyka, że mógł pomagać siostrze przygotować wniosek pod odpowiednim kątem. Przekonuje, że wykracza to poza zakres informacji publicznej, do której jako dziennikarz mam prawo.

– Gdyby pan Sebastian się do mnie zwrócił i powiedział mi: „Panie profesorze, jest taka sytuacja, że ja zasiadam w radzie Instytutu, a moja siostra jest prezeską stowarzyszenia, które stara się o pieniądze z NIW”, to ja bym mu powiedział: „Panie Sebastianie, jeżeli mogę panu coś radzić, to niech pan skłoni siostrę, żeby się rozstała z funkcją, albo niech pan rozstanie się ze swoją, bo to nie bardzo wypada”. Ale, niestety, z takim pytaniem nikt się do mnie nie zgłosił – mówi prof. Ryszard Piotrowski, konstytucjonalista z UW, przewodniczący Rady Programowej CALG.

Przyznaje, że Sebastiana i Milenę zna jako studentów. A Sebastiana wspomina jako spiritus movens stowarzyszenia.